اهمیت و فواید زکات در اسلام طوریکه از عنوان این مبحث پیداست در این مقاله سعی بعمل آمده تا اهمیت و فوائد زکات را در اسلام بیان نموده و آثار اجتماعی، دینی و اقتصادی این فریضه را به یاری و مددگاری باری جل جلاله به محضر شنونده گان و خوانندگان ارائه دارم.
“زکات” واژۀ عربی بوده به معانی متعددی همچو پاکی، نمو، رشد، زیادت، برکت، دستگیری وغیره آمده؛ این کلمه در متون دینی به نام صدقات نیز مسمی گردیده چنانچه الله متعال پیرامون اصناف مصارف آن ارشاد می فرماید: ( إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَالْمَساکِینِ وَالْعامِلِینَ عَلَیْها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقابِ وَالْغارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللهِ وَاللهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ)([۱] )
“جز این نیست که زکات صرف می شود برای فقراء، مساکین، کارمندانی که مقرر اند در جمع آوری زکات و گروهی که دلهای شان تألیف می گردد. و در آزاد کردن بردگان و در ادای دین قرضداران و در راه الله و برای مسافران، ( این مصارف ) از جانب الله تعیین شده است و الله دانا و با حکمت است.”
زمانیکه به آیات قرآن کریم واحادیث نبوی(صلی الله علیه وسلم) نظر بیفگنیم در خواهیم یافت که هر دو کلمه به یک معنی بوده یعنی هر دوی آنها به معنای زکات فرضی اطلاق شده است همچنان به لفظ انفاق و مشتقات آن نیز بکار رفته است .
اما آنچه که میان مردم مشهور است، غالباً واژۀ زکات به مفهوم زکات فرضی وکلمۀ صدقات بیشتر در موارد خیرات وصدقات نفلی استعمال میشود.
زکات یکى از ارکان اسلام است، که شخص توانگر بدون پرداخت زکات، اسلامش کامل نمى‌شود، رسول الله صلی الله علیه وسلم مى فرماید: « بُنِیَ الإِسلامُ عَلى خَمْسٍ: شَهادَةِ أَنْ لا إِلهَ إلاَّ الله، وَأَنَّ محمداً رسولُ الله، وَإقامِ الصلاةِ، وإِیتاءِ الزَّکاةِ، وَحَجِّ الْبیْتِ، وصَوْمِ رَمَضانَ»([۲]). «اسلام بر پنج اصل بنا نهاده شده است: شهادت دادن به اینکه نیست معبودى که شایسته پرستش باشد بحق مگر الله، و اینکه محمد صلی الله علیه و سلم فرستادة خداست، و نمازگزاردن، و دادن زکات، و رفتن بسوى خانه خدا براى اداى حج و عمره، و روزه رمضان گرفتن». و چنانچه کسى وجوب زکات را انکار نماید کافر و مرتد شناخته مى‌شود.
و همچنین اگر فردى در پرداخت آن بخل ورزد و یا بطورکامل پرداخت ننماید مستحق عذاب خداوند خواهد شد، خداوند مى‌فرماید: ([۳])
«آنان که نسبت به آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا فرموده بخل مى ورزند، گمان نکنند که این کار به سود آنها است، بلکه براى آنها شر است؛ بزودى در روز قیامت آنچه را در باره آن بخل ورزیده‌اند طوق گردنشان مى‌شود و میراث آسمانها و زمین از آنِ خداست، و خداوند، از آنچه انجام مى‌دهید، آگاه است». و مى‌فرمـایـد: ( [۴] ) «و مردمى که زر و سیم را مى‌اندوزند، و آن را در راه خدا انفاق نمى‌کنند، به عذابى دردناک بشارتشان ده، روزى که آن زر و سیم در آتش جهنم گداخته شود، و پیشانی و پهلو و پشت آنها با آن داغ کرده شود، و گفته شود: اینست آنچه اندوخته کردید براى خویش، پس بچشید سزاى آنچه اندوختید».
در صحیح بخارى آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ آتَاهُ الله مَالاً فَلَمْ یُؤَدِّ زَکَاتَهُ، مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ شُجَاعًا أَقْرَعَ، لَهُ زَبِیبَتَانِ یُطَوِّقُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، یَأْخُذُ بِلِهْزِمَتَیْهِ – یَعْنِى بِشِدْقَیْهِ – یَقُولُ: أَنَا مَالُکَ أَنَا کَنْزُکَ»([۵]). «کسیکه خداوند به او مالى عطـا فرمایـد و زکاتش را ندهد، روز قیامت آن مال بصورت مار کچلى که دو نقطه سیاه بر روى چشم دارد ظاهر مى‌شود، و دور گردنش مى‌پیچد سپس استخوان بیخ دو گوشش را می‌گیرد و می‌گوید: من مال تو ام من گنج تو ام».
همچنین امام مسلم روایت مى‌کند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: «مَا مِنْ صَاحِبِ ذَهَبٍ وَلاَ فِضَّةٍ لاَ یُؤَدِّیْ مِنْهَا حَقَّهَا إِلاَّ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ صُفِّحَتْ لَهُ صَفَائِحَ مِنْ نَارٍ فَأُحْمِىَ عَلَیْهَا فِى نَارِ جَهَنَّمَ فَیُکْوَى بِهَا جَنْبُهُ وَجَبِینُهُ وَظَهْرُهُ، کُلَّمَا بَرَدَتْ أُعِیدَتْ لَهُ فِى یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ حَتَّى یُقْضَى بَیْنَ الْعِبَادِ»([۶]). «هر دارندة طلا و نقره‌اى که حق آن (زکاتش) را پرداخت نکند، روز قیامت برایش قطعه هائى از آتش ساخته مى‌شود که در آتش جهنم داغ مـى‌گـردد، و پـهلـو و پیشـانـی و پشتش با آن داغ کرده شود، و چون سرد شود دوباره داغ کرده شود، در آن روزى که به اندازه پنجاه هزارسال است، تا در میان بندگان حکم صورت گیرد».
زکات از پایه های اساسی نظام مالی واقتصاد اسلامی، و بمثابۀ ستون فقرات اقتصاد اسلامی می باشد.
نظام مالی اسلام بر این اصل استوار است که، درحقیقت امر الله(جل جلاله) مالک همۀ اشیاست. این اعتراف، چنین نتیجه را به دنبال دارد که: تنها او تعالی حق دارد که نظام اقتصادی را برای بشریت پایه گذاری نماید، که زکات بهترین تربیه و نهاد عملی این قانون گذاری میباشد.
زکات عبارت از سپردن قسمتی از مال مشخص برای معینی که شارع آنرا جهت رضامندی الله رب العزت تعیین کرده است، میباشد.
به عبارة دیگر زکات عبارت : از بیرون نمودن پارۀ از دارائی بوده، تابقیه با برکت الهی رشد و نمو کند ودرجات صاحبش را زیاد نماید ومال را از حرام وصاحبش را از صفات مذموم، پاک گرداند.
از بیانات فوق چنین برمی آید که زکات از جملۀ ضروریات دین بوده واز عبادات مهم محسوب میشود. طوریکه در(۳۲) آیۀ که قرآن انسان را به نمازدعوت کرده آنرا با زکات مقرون ساخته است. ( وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ) ( وبرپادارید نماز را وبپردازید زکات را) .
